Περιγραφή Έργου
Το προτεινόμενο έργο φιλοδοξεί να απαντήσει δυναμικά σε διάφορες σύγχρονες τεχνολογικές προκλήσεις σε τομείς μείζονος ενδιαφέροντος και να αξιοποιήσει τεχνολογίες που έρχονται από το μέλλον, για να καταγράψει και να αποτυπώσει μοναδικά και με ακρίβεια το παρελθόν. Φιλοδοξεί ακόμη να προσφέρει έναν εντελώς νέο τρόπο και μια αναβαθμισμένη πρακτική αποτύπωσης και καταγραφής της πληροφορίας, της γνώσης και της εμπειρίας που προσλαμβάνει και επεξεργάζεται ο επιστήμονας αρχαιολόγος κατά τη διάρκεια της ανασκαφής αλλά και σε κάθε επόμενη φάση μελέτης και δημιουργίας νέας γνώσης, αξιοποιώντας και ολοκληρώνοντας με βέλτιστο και αποτελεσματικό τρόπο τα πλέον σύγχρονα ψηφιακά μέσα υλικού και λογισμικού προσδοκώντας να ξεπεράσει σε πιστότητα, ακρίβεια και ποιότητα τις συμβατικές μεθόδους καταγραφής και αποτύπωσης αλλά και υφιστάμενα ψηφιακά μέσα και πρακτικές που αναπτύχθηκαν κατά τα προηγούμενα 20 έτη και τα οποία στην πράξη κατά κύριο λόγο μηχανογραφούσαν την τήρηση του αρχαιολογικού ημερολογίου: ο αρχαιολόγος τηρεί το ημερολόγιο της ανασκαφής, στο οποίο καταγράφονται λεπτομερή στοιχεία για την πορεία των εργασιών, στοιχεία μετρήσεων για όλα τα κινητά και μη κινητά ευρήματα, πρώτες παρατηρήσεις και υποθέσεις σχετικά με τα ευρήματα, πρώτες προσπάθειες σύνδεσης των δεδομένων μεταξύ τους για να προκύψει η ανασκαφική εικόνα και η αρχαιολογική τεκμηρίωση. Στις περισσότερες περιπτώσεις το ημερολόγιο εξακολουθεί να είναι χειρόγραφο, συνοδευόμενο από τα πρόχειρα σχέδια (σκαριφήματα) που εκπονούνται την ώρα της ανασκαφής, ενώ λεπτομερή σχέδια εκπονούνται από σχεδιαστή ή αρχιτέκτονα. Όλο και περισσότερο ωστόσο πλέον επιλέγεται το ανασκαφικό ημερολόγιο να είναι εξαρχής ψηφιακό, όλες οι λεπτομέρειες (σημειώσεις, σκαριφήματα κλπ) δηλαδή καταγράφονται την ώρα της ανασκαφής σε tablet ή άλλο ψηφιακό μέσο, όπου συνδέονται με συστήματα γεωγραφικών πληροφοριών (GIS), προσφέροντας σημαντικές πληροφορίες για την χωρική πληροφορία, μαζί με τη χρήση παραδοσιακών γεωδαιτικών συστημάτων (χωροβάτης, θεοδόλιχος) αλλά και σύγχρονων (γεωδαιτικών σταθμών (total station) κλπ). Η τεκμηρίωση των ευρημάτων –κινητών και ακίνητων- φωτογραφική και σχεδιαστική πραγματοποιείται μετά την ανασκαφική έρευνα, όταν και καταγράφονται τα ευρήματα, ενώ συχνά πλέον τα ευρήματα καταγράφονται σε βάσεις δεδομένων, αρκετές φορές συνδεδεμένες με τα συστήματα γεωγραφικών πληροφοριών, με αποτέλεσμα να γνωρίζει κανείς πού βρέθηκε το συγκεκριμένο εύρημα.
Παρόλα αυτά, έως σήμερα δεν έχει αντιμετωπιστεί το σημαντικότερο μειονέκτημα της ανασκαφικής μεθόδου, το γεγονός δηλαδή ότι κανένα στάδιό της δεν μπορεί να επαναληφθεί ή και να ελεγχθεί: ακόμη και στην περίπτωση δυσνόητων ευρημάτων ή διαταραγμένης στρωματογραφικής ακολουθίας, μετά την ανασκαφή και τη συνακόλουθη καταστροφή των στρωματογραφικών δεδομένων (καθώς το χώμα έχει μετακινηθεί, τα ευρήματα έχουν απομακρυνθεί από τον χώρο όπου εντοπίστηκαν κλπ) δεν μπορεί να εξαχθεί καμία άλλη πληροφορία παρά μόνο όσες συνελέγησαν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας. Επιπλέον, η ερμηνεία του ευρήματος έγκειται σχεδόν αποκλειστικά στους ανασκαφείς, καθώς οι λοιποί μελετητές δεν έχουν πρόσβαση στην ανασκαφική εικόνα, παρά μόνο στα στοιχεία που επιλέγει να κρατήσει ο ανασκαφέας. Το κενό αυτό έρχεται να καλύψει αυτό το έργο, καθώς στοχεύει στο να εισάγει μια μεθοδολογία που θα ακυρώνει το μη αναστρέψιμο χαρακτήρα της ανασκαφικής πρακτικής που συμβαίνει στον πραγματικό χρόνο. Με την λεπτομερή καταγραφή και τεκμηρίωση των δεδομένων τη στιγμή που συλλέγονται, στο πεδίο, και όχι μετά στο εργαστήριο ή στον χώρο μελέτης μέσω των εξειδικευμένων σύγχρονων εργαλείων, ο κάθε μελετητής θα μπορεί να αποκτήσει πρόσβαση στα πρωτογενή δεδομένα της ανασκαφής και να τα επανερμηνεύσει, ακυρώνοντας στην πράξη τυχόν λάθη ή παραλείψεις της πρωτογενούς έρευνας.
Ως εκ τούτου το προτεινόμενο έργο προσδοκά να αναβαθμίσει τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η αρχαιολογική έρευνα και τεκμηριώνεται όλη η πληροφορία και η γνώση που αντιλαμβάνεται και προσλαμβάνει ο αρχαιολόγος επιστήμονας. Για το σκοπό αυτό το προτεινόμενο έργο περιλαμβάνει ειδικότερα το σχεδιασμό και την ανάπτυξη μιας καινοτόμου ψηφιακής πλατφόρμας που θα περιλαμβάνει και θα ολοκληρώνει υποσυστήματα μέσω των οποίων θα παρέχονται από τη μια η δυνατότητα συλλογής, καταγραφής και αποτύπωσης της πληροφορίας, της γνώσης και της εμπειρίας που αποκτά ο επιστήμονας αρχαιολόγος, online και onsite κατά τη διάρκεια μιας αρχαιολογικής ανασκαφής ή/και της γνώσης που αποκτάται σε μεταγενέστερη φάση έρευνας και μελέτης χρησιμοποιώντας προηγμένες τεχνικές και μέσα αλληλεπίδρασης με το χώρο και τα δεδομένα και από την άλλη η δυνατότητα μετάδοσης της γνώσης και της εμπειρίας της αρχαιολογικής έρευνας και ανακάλυψης προς τον απλό επισκέπτη του χώρου και του μουσείου που βρίσκονται οι μαρτυρίες και τα τεκμήρια. Τα πεδία της έρευνας και της καινοτομίας που θα απασχολήσουν το επιστημονικό και τεχνολογικό ανθρώπινο δυναμικό κατά την υλοποίηση του παρόντος έργου είναι :
Ι. Οι τεχνολογίες αποτύπωσης, καταγραφής και επιστημονικής τεκμηρίωσης της αρχαιολογικής έρευνας και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στόχος του έργου είναι να σχεδιαστεί ένα προηγμένο σύστημα υποβοήθησης της αποτύπωσης και καταγραφής των ανασκαφικών δεδομένων αλλά και της εμπειρίας που προσλαμβάνει και αποκτά ο ανασκαφέας κατά την διαδικασία, επί τόπου (on site) και σε πραγματικό χρόνο (on line) κατά το δυνατό, όπως και της μετέπειτα επεξεργασίας και συμπλήρωσης της τεκμηρίωσης από τον ίδιο ή από άλλους ερευνητές. Στο σύστημα αυτό θα αξιοποιηθούν και θα ενσωματωθούν state-of-the-art τεχνολογίες 3διάστατης αποτύπωσης του χώρου (όπως εναέρια γενική αποτύπωση με Drone και τεχνικών LiDAR [Light Detection and Ranging] και επιτόπια ακριβής αποτύπωση με τρισδιάστατους scanners, time lapsed 3d scanning της αρχαιολογικής στρωματογραφίας κλπ), ένθεσης online πληροφορίας στους 3διάστατους χώρους από τους ερευνητές και αναγνώρισης markers, ένθεσης φωτογραφικών απεικονίσεων και άλλων πολυμεσικών πληροφοριών σε 3διάστατες αναπαραστάσεις χώρων και κτισμάτων ή/και εντός της αρχαιολογικής στρωματογραφίας, αυτόματης και σε πραγματικό χρόνο ακριβούς εντοπισμού θέσης του χρήστη και του σημείου καταγραφής και ένθεσης πληροφορίας μέσα στην αρχαιολογική στρωματογραφία, όπως και ένθεσης και παράθεσης πληροφορίας σε επίπεδα χρονικών φάσεων και περιόδων στο χώρο, που θα δημιουργούν πολυσύνθετο και πολυτροπικό ψηφιακό περιεχόμενο τεκμηρίωσης της ανασκαφής. Στο σύστημα θα συμπεριλαμβάνεται κατάλληλα προσαρμοσμένο στις ανάγκες της αναβαθμισμένης διαδικασίας online και onsite καταγραφής και αποτύπωσης, υποσύστημα πολιτισμικής τεκμηρίωσης, αξιοποιώντας κάποιο από τα υπάρχοντα ανοικτού λογισμικού συστήματα πολιτισμικής τεκμηρίωσης και τεκμηρίωσης αρχαιολογικής έρευνας.
ΙΙ. Οι τεχνολογίες προηγμένης επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης μεταξύ ανθρώπου, υπολογιστή και χωροχρονικών δεδομένων σε 3διάστατα περιβάλλοντα. Στόχος επίσης του έργου είναι να αξιοποιηθούν σύγχρονες τεχνολογίες και εργαλεία (λογισμικού και υλικού) προηγμένης διεπαφής και αλληλεπίδρασης ανθρώπου – υπολογιστή στις εξής κατευθύνσεις :
- Για την υποβοήθηση του αρχαιολόγου – ανασκαφέα στην αυτοματοποιημένη καταγραφή και αποτύπωση δεδομένων κάθε στιγμή, στο φυσικό χώρο κατά τη διάρκεια της ανασκαφής, με χρήση προηγμένων τεχνολογικών μέσων πρόσβασης και υποβοήθησης, όπως συστήματα και bots αναγνώρισης φωνής για την ενεργοποίηση λειτουργιών ή ακόμη και διεπαφών καταγραφής κίνησης ματιών ή κεφαλιού ή/και διεπαφών επικοινωνίας εγκεφάλου-υπολογιστή εφόσον κατά τη διάρκεια υλοποίησης του έργου έχουν ωριμάσει σχετικά αναπτύγματα που έχουν αναδυθεί τα τελευταία 2-3 χρόνια.
- Για την ολιστική εποπτική πρόσβαση και χρήση, μελέτη, επεξεργασία και επαύξηση των χωροχρονικών δεδομένων κάθε στιγμή στο μέλλον από σπουδαστές, ερευνητές και ανασκαφείς αρχαιολόγους είτε in situ στο χώρο της ανασκαφής, είτε από το χώρο που βρίσκεται ο καθένας μέσω διαδικτύου, με χρήση προηγμένων μέσων πρόσβασης και τεχνικών και μεθόδων αναπαράστασης και αλληλεπίδρασης του μελετητή με την χωροχρονική πληροφορία και τεχνικών επαυξημένης πραγματικότητας για την ένθεση και θέασή της με ακρίβεια στο φυσικό χώρο.
ΙΙΙ. Οι τεχνολογίες αναπαράστασης και προβολής περιεχομένου σε χώρους αρχαιολογικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Ένας τρίτος στόχος του έργου είναι η αξιοποίηση όλων των ψηφιακών ανασκαφικών δεδομένων σε συνδυασμό με τις πλέον σύγχρονες μεθόδους αφηγηματικής παράθεσης και σύνθεσης της γνώσης και της εμπειρίας (όπως π.χ. το interactive digital storytelling) ώστε να μεταδοθεί με τον πλέον εύληπτο και ενδιαφέροντα τρόπο η γνώση και η εμπειρία της ανασκαφικής έρευνας στο ευρύ κοινό in situ – στους επισκέπτες των αρχαιολογικών χώρων που αναδείχθηκαν με την ανασκαφή και των μουσείων που στεγάζουν τα ευρήματα και τα τεκμήρια. Στην κατεύθυνση αυτή, στο πλαίσιο του έργου θα σχεδιαστούν και θα αναπτυχθούν τα σχετικά υποσυστήματα:
Α) επεξεργασίας και προσαρμογής των δεδομένων για τη δημιουργική σύνθεση διαδραστικών ψηφιακών ξεναγήσεων στους χώρους και στα μουσεία που έχουν ως στόχο την μετάδοση προς το χρήστη της γνώσης και της εμπειρίας της ανασκαφής ή/και των αντικειμένων κατά τη στιγμή της εύρεσής τους από τον ανασκαφέα.
Β) προβολής και παράθεσης των διαδραστικών ψηφιακών ξεναγήσεων in situ στους χώρους και στα μουσεία με χρήση τεχνικών επαυξημένης και μεικτής πραγματικότητας προς τις διάφορες κατηγορίες επισκεπτών.
Το προτεινόμενο έργο είναι εξ ορισμού καινοτόμο στο σύνολό του αφού αντίστοιχα ψηφιακά περιβάλλοντα αποτύπωσης, καταγραφής και παρουσίασης της αρχαιολογικής γνώσης και εμπειρίας δεν έχουν αναπτυχθεί και λειτουργήσει μέχρι σήμερα γιατί δεν είχαν ωριμάσει σε ικανό και αποτελεσματικό για τη χρήση τους βαθμό οι σχετικές τεχνολογίες που επιδιώκεται να αξιοποιηθούν και να ενσωματωθούν στο σύστημα που θα σχεδιαστεί και θα αναπτυχθεί. Ο προβληματισμός όμως έχει αναπτυχθεί εδώ και δεκαετίες, με την αρχαιολογική θεωρητική σκέψη να εγείρει τα θέματα αμεροληψίας και σχετικότητας του αρχαιολογικού έργου, προσπαθώντας παράλληλα να αναπτύξει την ανασκαφική μεθοδολογία, να διερευνήσει τους νέους τρόπους τεκμηρίωσης, συλλογής, επεξεργασίας και ανάκτησης δεδομένων, και να αναγνωρίσει τον βαθμό επίδρασής τους στην ερμηνευτική διαδικασία.
Το έργο είναι ταυτόχρονα και στοχευμένα καινοτόμο αφού θα αντιμετωπίσει και βασικά ανοικτά ερευνητικά ζητήματα στο χώρο των μεθόδων και τεχνικών αποτύπωσης και τεκμηρίωσης της αρχαιολογικής έρευνας με χρήση προηγμένων ψηφιακών μέσων και τεχνολογιών 4ης γενιάς και της αποδοτικής αποτύπωσης, διαχείρισης και προβολής ψηφιακού περιεχόμενου και χωροχρονικών μεταδεδομένων on line και on site με χρήση τεχνικών επαυξημένης και μεικτής πραγματικότητας (Augmented & Mixed Reality).